شریک سازید:
استفاده از شبکه‌هایی اجتماعی، به‌ویژه فیسبوک، در دو دهه‌ی گذشته به یک پدیده‌ی فرهنگی - اجتماعی در کشور تبدیل شده است که بالای بسیاری از جوانان تأثیرگذار بوده و گاهی به صورتی ناخواسته به اعتیاد آن‌ها منجر شده است. در این نوشتار، تلاش می‌شود تا عوامل مختلفی که باعث اعتیاد جوانان بدخشان به فیسبوک شده است، بررسی شود و راهکارهایی برای کنترول این اعتیاد ارایه گردد.
نبیلا وهاج
کارشناس ارشد آموزش و پرورش
اساسا اعتیاد به فیسبوک، به عنوان یک الگوی رفتاری مرتبط به استفاده‌ی بیش از حد از این شبکه‌ی اجتماعی توسط جوانان به عنوان یک مشکل روزافزون روانی - اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. بیشتر جوانان به دنبال ارتباط با دوستان، به‌روزرسانی وضعیت خود و مصرف محتوای سرگرم‌کننده هستند؛ اما در برخی موارد، این تلاش‌ها به عنوان یک راهی برای فرار از واقعیت و یا رفع احساس تنهایی، منجر به وابستگی زیاد و اعتیاد به فیسبوک شده است. عوامل اعتیاد جوانان به شبکه‌هایی اجتماعی، به‌ویژه فیسبوک، می‌توانند متنوع باشند و به مجموعه‌ای از عواملی برمی‌گردد که در زیر چند عامل کلیدی آن را تذکر می‌دهیم:
1- بی‌کاری: بی‌کاری می‌تواند بر اعتیاد جوانان به شبکه‌هایی اجتماعی تأثیر فراوانی داشته باشد که این عامل بیشتر در میان جوانان بدخشان حتی دانش‌آموخته‌ها به چشم می‌خورد. وقتی که افراد بی‌کار هستند، زمان بیشتری را در اختیار دارند که ممکن است این زمان را صرف شبکه‌هایی اجتماعی نمایند. زیرا این چنین افراد به دنبال یافتن سرگرمی و تفریح می‌باشند که از طریق شبکه‌هایی اجتماعی به آسانی به آن‌ها دسترسی پیدا می‌کنند. از سوی دیگر، افرادی که بی‌کارند ممکن است از شبکه‌هایی اجتماعی به عنوان یک محیط برای برقراری ارتباط با دیگران استفاده کنند، به‌ویژه زمانی که دسترسی کمتری به ارتباطات واقعی دارند. این ممکن است منجر به ترکیب احساس انزوا و افزایش وابستگی به شبکه‌هایی اجتماعی شود. به همین ترتیب، برای برخی افراد، شبکه‌هایی اجتماعی می‌توانند یک فرار از واقعیت باشند، به‌خصوص در مواقعی که احساس بی‌اهمیتی یا بی‌کاری دارند. بی‌کاری ممکن است باعث افزایش استرس و افسردگی شود که این می‌تواند فرآیند اعتیاد به شبکه‌هایی اجتماعی را تسریع بخشد. به طور کلی، بی‌کاری می‌تواند به عنوان یک عامل تقویتی در فرآیند اعتیاد به شبکه‌هایی اجتماعی عمل کند، اما تأثیر دقیق آن بستگی به شرایط فردی و محیطی دارد.
2- ارتباط اجتماعی: فیسبوک به جوانان فرصت می‌دهد تا با دوستان خود و افراد دیگر ارتباط برقرار کنند و در فضای مجازی به اشتراک بگذارند. این ارتباطات ممکن است برای آن‌ها احساس ارتباط اجتماعی و تعلق به جامعه را تقویت کند؛ اما استفاده‌ی بیش از حد و بی‌رویه از این شبکه‌ی اجتماعی می‌تواند کاربر را معتاد بسازد.
3- جذابیت محتوا: فیسبوک پلتفرمی است که محتواهای گوناگون از جمله عکس، ویدیو، وضعیت‌ها و اخبار را به اشتراک می‌گذارد. از بهر آن که جوانان به دنبال جذابیت و تنوع محتواها در شبکه‌هایی اجتماعی می‌گردند، می‌تواند آن‌ها را به اعتیاد به استفاده از این شبکه‌ی اجتماعی ترغیب کند.
4- ارزش‌های اجتماعی: فیسبوک برای جوانان به عنوان یک فضای اجتماعی، ارزشمند به نظر می‌رسد که می‌توانند در آن انتظارات اجتماعی خود را بیان کنند و از دیگران حمایت و تأیید بگیرند. این ممکن است برای جوانان احساس ارزشمند بودن و تأیید اجتماعی را به وجود آورد و آن‌ها را به استفاده‌ی مداوم از فیسبوک تشویق نماید. به طور مثال: کاربری وقتی که عکس خود را با دیگران در صفحه‌ی فیسبوک خود همگانی می نماید، مورد تایید، حمایت و تشویق دیگران قرار می‌گیرد که در چنین وضعیت، شخص ترغیب می‌گردد تا برای استفاده از فیسبوک وقت بیشتر بگذارد.
5. اطلاعات و مهارت‌های فناوری اطلاعات: جوانان امروز از فناوری اطلاعات و ارتباطات بهره می‌برند و با استفاده از شبکه‌هایی اجتماعی مهارت‌هایی را کسب می‌کنند. این مهارت‌ها و اطلاعات جدید می‌تواند آن‌ها را به استفاده‌ی مداوم از فیسبوک و دیگر شبکه‌هایی اجتماعی وابسته کند. اما در افغانستان به‌خصوص در بدخشان این عامل بسیار کم‌رنگ است و تعداد اندکی از کاربران پیدا می‌شوند که مهارت فرابگیرند.
6. اعتیاد به تکنالوژی: برخی جوانان ممکن است به تکنالوژی و ابزارهایی مبتنی بر انترنت وابسته باشند. اعتیاد به فیسبوک ممکن است به عنوان یک نمونه از این اعتیادها مطرح شود که بر اثر استفاده‌ی مداوم و بیش از حد از این پلتفرم ایجاد می‌شود. این عوامل تنها چند مورد از عواملی هستند که ممکن است در ایجاد اعتیاد جوانان به شبکه‌هایی اجتماعی، از جمله فیسبوک، نقش داشته باشند. اما باید توجه داشت که هر فرد شرایط اجتماعی، فرهنگی و روانشناختی خاصی دارد و عوامل مؤثر بر اعتیاد آن‌ها ممکن است متفاوت باشد.
پیامدهای اعتیاد به شبکه‌هایی اجتماعی به‌خصوص فیسبوک اعتیاد به فیسبوک می‌تواند پیامدهای منفی متعددی داشته باشد؛ زیرا استفاده‌ی بیش از حد از فیسبوک می‌تواند به چندین شکل به شما آسیب برساند، از جمله:
1. ایجاد اختلال در زمان‌بندی: استفاده‌ی بیش از حد از فیسبوک ممکن است باعث از دست‌دادن وقت مفید برای انجام وظایف مهم و فعالیت‌هایی اجتماعی گردد.
2. افزایش اضطراب و افسردگی: مطالعات نشان داده‌اند که استفاده‌ی بیش از حد از رسانه‌هایی اجتماعی مانند فیسبوک می‌تواند باعث افزایش اضطراب، افسردگی و احساس انزوا شود. 3. کاهش تمرکز: مصرف زیاد فیسبوک ممکن است باعث کاهش توانایی تمرکز و توجه به وظایف دیگر شود، چرا که کاربران ممکن است درگیر محتوا و اطلاعات غیرضروری شوند.
4. کاهش تعاملات اجتماعی حقیقی: استفاده‌ی بیش از حد از فیسبوک ممکن است باعث کاهش تعاملات اجتماعی حقیقی و حضور در فضای واقعی شود، که این می‌تواند روابط اجتماعی را ضعیف‌تر کند و احساس تنهایی را افزایش دهد.
5. تأثیر منفی بر سلامت روانی: مصرف بیش از حد فیسبوک می‌تواند منجر به استرس، عدم اعتماد به نفس و احساس عدم رضایت در زندگی گردد. به همین دلیل، مهم است که افراد به طور معقولانه و متعادل از فیسبوک و سایر رسانه‌هایی اجتماعی استفاده کنند و از تأثیرهایی منفی احتمالی آن‌ها در زندگی روزمره‌ی خود آگاه باشند.
راهکارهای مؤثر برای ترک اعتیاد به فیسبوک آن‌گونه‌ی که در بالا تذکر یافت، اعتیاد به فیسبوک می‌تواند تأثیرهایی مخربی بر روی زندگی شخصی و اجتماعی فرد داشته باشد؛ اما با اتخاذ راهکارهایی مؤثر، می‌توانید به کمک خود و دیگران در ترک این وابستگی کمک کنید. در ادامه، به برخی از راهکارهایی مفید برای ترک اعتیاد به فیسبوک را اشاره خواهیم کرد
: 1. تعیین هدف و محدودیت‌ها: با مشخص کردن هدف محدود و قابل قبول برای استفاده از فیسبوک می‌توانید مدیریت استفاده از شبکه‌هایی اجتماعی به‌خصوص فیسبوک را به دست گیرید. به عنوان مثال: محدود کردن زمان مطالعه‌ی پست‌ها به یک مقدار مشخص در روز، می‌تواند به شما کمک کند تا کنترل بیشتری بر روی استفاده‌ی خود داشته باشید.
2. تغییر الگوهایی رفتاری: جایگزین کردن فعالیت‌هایی مفید و سالم برای استفاده از فیسبوک، مانند ورزش، مطالعه‌ی کتاب، یا مشارکت در فعالیت‌هایی اجتماعی، می‌تواند به شما کمک کند تا اعتیاد را مهار نمایید.
3. استفاده از ابزارهایی کنترل وقت: استفاده از ابزارهایی مدیریت زمان، مانند تنظیم زمان‌سنج برای استفاده از فیسبوک، نیز در جلوگیری از ضیاع وقت مؤثر واقع خواهد شد.
4. حذف اپلیکیشن فیسبوک: اگر استفاده از اپلیکیشن فیسبوک به شما مشکل فراوان ایجاد می‌کند، در نظر داشته باشید که آن را از دستگاه خود حذف کنید.
5. پشتیبانی از دیگران: اعلام قصد ترک اعتیاد به فیسبوک به دوستان و خانواده می‌تواند به شما کمک کند تا پشتیبانی و حمایت بیشتری در این مسیر داشته باشید.
6. مشاوره‌ی حرفه‌ای: در صورتی که احساس می‌کنید که به‌تنهایی نمی‌توانید با این وابستگی مقابله کنید، به دنبال مشاوره‌ی حرفه‌ای از روان‌شناس یا مشاور متخصص در اعتیاد به فناوری‌هایی اطلاعاتی بگردید، طلب مشاوره کنید و به رهنمایی او عمل نمایید. اطمینان دارم با رعایت این راهکارها و بهره‌گیری از پشتیبانی مؤثر، می‌توانید به تدریج از اعتیاد به شبکه‌هایی اجتماعی به‌خصوص فیسبوک کاسته و به سمت یک زندگی متعادل‌تر و سالم‌تر حرکت کنید.
