شریک سازید:
بدخشان یکی از ولایت‌های شمالی افغانستان است که با ویژگی‌های جغرافیایی و فرهنگی، دارای چالش‌ها و فرصت‌های فراوانی در حوزه‌ی توسعه‌ی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می‌باشد. زیرساخت‌ها به‌عنوان پایه و اساسی‌ترین عامل در فرآیند توسعه‌ی هر منطقه، نقش بسیار حیاتی و کلیدی را ایفا می‌کنند و در فقدان زیرساخت‌های قوی و پایدار، امکان ارتقای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی وجود ندارد.
حکمت الله باهر
کارشناس ارشد اقتصاد و توسعه
کشورهایی که امروز به توسعه دست یافته اند؛ مملکت‌هایی اند که زیرساخت‌های قوی دارند. در این نوشته‌ی کوتاه بررسی اولویت‌هایی زیربنایی ولایت بدخشان مطمح نظر ماست و تلاش خواهیم کرد که با نگارش سطوری در این پیوند، رسالت خود را به عنوان یک فرزند بدخشان که ما را در دامان خود پرورانیده است، ادا کنیم. انتظار داریم که مراجع دولتی صاحب‌صلاحیت، تصمیم‌گیر و سیاست‌گزار، در برنامه‌های اقتصادی‌شان به مواردی که در زیر مطرح خواهند شد، توجه داشته باشند؛ زیرا بدخشان در 20 سالی که گذشت، مورد کم‌ترین توجه حکومت‌هایی گذشته قرار نگرفت و در هیچ راستا، کار اساسی و بنیادین که بتواند این ولایت را به توسعه برساند و خودکفا بسازد انجام نشده است. در اینجا به برخی از اولویت‌هایی زیربنایی بدخشان اشاره می‌کنم:
1- مدیریت منابع آبی: بدخشان از بزرگترین ولایت‌ها در سطح کشور است که بیشترین منابع آبی را در اختیار دارد؛ اما بدخشانی‌ها در هیچ برهه‌ی تاریخ موفق نشده اند که از این منبع حیاتی استفاده‌ی سالم و موثر نمایند. بدخشان با وجودی که منابع فراوان آبی را در اختیار دارد؛ اما در حال‌حاضر هزاران جریب زمین در سراسر این ولایت به دلیل این که دسترسی به آب زراعتی ندارند، قابل کشت نیستند و به همین ترتیب در عصری که دسترسی به انرژی برق ابتدایی‌ترین سهولت زندگی شناخته می‌شود، مردم ما هنوز در تاریکی زندگی می‌کنند و حتی با همان اریکین یک قرن پیش منازل‌شان را روشن می نمایند. با این وضعیت مدیریت منابع آبی، ایجاد سدها و منابع تأمین آب برای آب‌یاری و استفاده از آن برای تولید انرژی برق، از جمله اولویت‌هایی اساسی در بدخشان می باشد. در صورتی که منابع آبی ولایت بدخشان طور درست و فنی مدیریت شود، افزون بر این که هزاران جریب زمین در این ولایت قابل کشت خواهد شد، دستگاه‌هایی بزرگ تولید برق را نیز می‌توانیم فعال نماییم که افزون به بدخشان، سایر ولایت‌هایی کشور را نیز برق بدهیم. نقش مدیریت منابع آبی در توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بسیار حیاتی است. آب به‌عنوان یکی از منابع اساسی زندگی تاثیر فراگیری بر جوانب مختلف توسعه دارد. بهره‌برداری پایدار از این منابع، تضمین می‌کند که نیازهایی نسل‌هایی آینده نیز تامین گردد و به توسعه‌ی پایدار مدد برساند.
2- تولید برق: استفاده از انرژی برق امر بسیار حیاتی و اساسی برای توسعه و پیشرفت هر جامعه است. برق نه‌تنها مهمترین نیازهایی روزمره‌ی مردم را فراهم می‌کند، بلکه به‌عنوان محرک اصلی برای صنعت، زراعت، ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز اساسی شمرده می‌شود. بدخشان با وجود داشتن منابع فراوان برای تولید برق، هنوز به گونه‌ی اساسی برق ندارد و حتی مردم در مرکز این ولایت در عصری که بسیاری از کشورها عزم سفر به مریخ را بسته اند، با ابزار و وسایل یک قرن پیش منازل‌شان را روشن می‌کنند. در صورتی که از منابع مختلف موجود در بدخشان به‌خصوص از آب، باد و آفتاب استفاده صورت بگیرد و در این راستا دولت و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی سرمایه‌گذاری نمایند، نه‌تنها بدخشان، بلکه بسیاری از ولایت‌هایی کشور می‌توانند صاحب برق دایمی گردند و به این ترتیب کنترول برق را به دست خود بگیرند و دیگر محتاج هیچ کشور همسایه نشوند. توسعه‌ی انرژی برق در بدخشان می‌تواند موجب افزایش تولید و کارایی در بخش‌هایی صنعتی و زراعتی گردد و به همین ترتیب شرایط مناسب را برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در صنایع مختلف، از جمله صنایع تولیدی و خدماتی نیز فراهم کند. بدخشان در افغانستان، با دارا بودن ذخایر متنوع منابع انرژی، از جمله باد، خورشید و آب، به عنوان یک پتانسیل بزرگ برای تولید انرژی برق شناخته می‌شود. این ولایت با تابش خورشید و بادهایی قوی، از ظرفیت بالایی برای تولید انرژی خورشیدی و بادی برخوردار می باشد که با احداث نیروگاه‌هایی خورشیدی و بادی می‌توانیم انرژی برق تولید نموده، در بخش‌هایی مختلف اشتغال‌زایی نماییم که این امر قطعاً در توسعه‌ی بدخشان موثر واقع خواهد شد. هرچند در مورد سایر منابع و پتانسیل‌هایی که می‌توانند برق تولید نمایند مانند زغال سنگ و گاز طبیعی هیچ سروی و مطالعه‌ای در مورد بدخشان صورت نگرفته است؛ اما در صورتی که این ولایت دارای معادن زغال سنگ و گاز طبیعی نیز باشد، این دو منبع طبیعی به‌شدت در تولید انرژی برق موثر خواهند بود و افزون بر این که بدخشان را با جغرافیایی وسیع و پیچیده اش برق منظم و دوامدار خواهد داد، به یک ولایت صادرکننده‌ی برق نیز مبدل خواهد شد. حتی در صورتی که از زغال سنگ، گاز، باد و خورشید هم تولید برق صورت نگیرد، منابع آبی بدخشان کافی‌ست که مقدار برق مورد ضرورت این ولایت و سایر ولایت‌هایی کشور را تولید نماید؛ زیرا منابع آبی شامل دریا و جریان‌هایی آبی امکانات بسیاری را برای تولید انرژی هیدروالکتریک فراهم کرده است و ساخت سدها و نیروگاه‌هایی آبی می‌توانند به تنظیم آب و تأمین انرژی پایدار کمک کنند که تحقق این هدف مستلزم توجهی دولت و کشورهایی کمک کننده برای افغانستان است. بنابراین، بررسی نقش منابع انرژی بدخشان در توسعه‌ی تولید برق می‌تواند به عنوان یک موضوع پژوهشی جذاب و مهم مطرح گردد که نه‌تنها به توسعه‌ی مستقیم بدخشان کمک می‌کند، بلکه به توسعه‌ی پایدار و افزایش کیفیت زندگی مردم در این منطقه نیز موثر واقع خواهد شد.
3- توسعه‌ی زراعت: زراعت به‌عنوان مهمترین فعالیت اقتصادی در بسیاری از مناطق ولایت بدخشان، از اهمیت بالایی برخوردار است و زندگی اکثریت باشندگان این ولایت وابسته به زراعت است. در بدخشان، توسعه‌ی زراعت با تاکید بر کشت و صنعت محصولات استراتژیک مانند زعفران، هنگ و سایر محصولاتی که عایدزا اند، می‌تواند نتایج چشم‌گیری را به نفع زندگی اقتصادی و اجتماعی مردم به دنبال داشته باشد. هرچند بدخشان به‌عنوان یک ولایت کوهستانی شناخته می‌شود؛ اما زمین‌هایی فراوان برای کشت و زراعت دارد. آن‌گونه‌ای که در فوق تذکر یافت، یگانه دلیلی که مردم نمی‌توانند از زمین‌هایی خود حاصلات درست بگیرند، عدم دسترسی آنان به آب کامل زراعتی است. در صورتی که منابع آبی بدخشان مدیریت شود و کانال‌هایی بزرگ زراعتی اعمار گردد، بدون شک زراعت بدخشان رشد می‌نماید که این امر منجر به توسعه‌ی این ولایت در عرصه‌هایی مختلف خواهد شد. زراعت، نقش مهمی در تامین غذا، توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی، حفظ محیط زیست و تعادل اقتصاد روستایی دارد. این صنعت به تولید محصولات غذایی مورد نیاز انسان و حیوان می‌پردازد که برای تامین نیاز غذایی جامعه بسیار حیاتی می باشد. زراعت به عنوان یک منبع درآمد و اشتغال‌زا برای افراد در مناطق روستایی و شهری عمل می‌کند و به توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی کمک می‌رساند. افزون بر مواردی که تذکر یافت، زراعت نقش اساسی در حفظ محیط زیست دارد؛ زیرا اراضی تحت کشت و زراعت سبب حفظ تنوع زیستی و کنترول رسوبات خاکی می‌شود. زراعت می‌تواند به حفظ و بهبود کیفیت خاک، آب و هوا کمک نماید و به این ترتیب از تخریب محیط زیست جلوگیری کند.
4- توسعه‌ی بخش صنعت و معدن: بدخشان از جمله‌ی ولایت‌هایی در کشور است که خداوندج بزرگ منابع فراوان طبیعی و دست‌ناخورده را نصیب مردم این ولایت نموده است. استفاده از منابع معدنی و توسعه‌ی صنایع مرتبط می‌تواند به ایجاد شغل و رونق اقتصادی در بدخشان کمک کند. همچنین، ارتقای زیرساخت‌هایی صنعتی و حمایت از کسب و کارهایی کوچک و متوسط نیز از اهمیت ویژه‌ای در این حوزه برخوردار است. صنعت و معدن به‌عنوان دو عامل کلیدی در فرآیند توسعه‌ی اقتصادی هر جامعه‌ی انسانی، نقش مهمی را ایفا می‌کنند. این دو بخش، علاوه بر ایجاد اشتغال و افزایش تولید، تأثیرات عمیقی بر رشد اقتصادی، بهبود زندگی افراد و پیشرفت فناوری دارند.
5- بهبود خدمات بهداشتی و درمانی: توسعه‌ی سیستم صحت، ایجاد شفاخانه‌ها، ارایه‌ی خدمات صحی معیاری به مردم و ارتقای سطح آگاهی‌ای صحی روستانشینان از جمله اولویت‌هایی حیاتی در بهبود سطح سلامت و کاهش نرخ بیماری‌ها و مرگ و میر مادران و نوزادان در این ولایت هستند. بدخشان، یکی از این مناطق دشوارگذر در افغانستان است که با ویژگی‌های جغرافیایی و اجتماعی خاص، نیازمند رویکردهای ویژه برای توسعه است و یکی از عوامل اساسی‌ای که می‌تواند به این فرایند کمک کند، ایجاد و توسعه‌ی خدمات صحی می باشد. فراهم‌سازی دسترسی به خدمات صحی اساسی مانند ایجاد مراکز صحی در سطح روستاها و ولسوالی‌ها، تطبیق منظم برنامه‌های واکسیناسیون، درمان بیماری‌های مزمن، تجهیز مراکز صحی و دواخانه‌ها با دواهای اساسی و با کیفیت و ارایه‌ی خدمات مشورتی در بخش صحت برای زنان و مردان می‌توانند در قسمت بهبود نظام صحی کمک نمایند. بدخشان با توجه به موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد، نیازمند تقویت زیرساخت‌هایی صحی است. ساختارهایی صحی مانند آب و فاضلاب، صحت محیطی و تأمین ابزار و تجهیزات طبی و صحی اساسی برای مبارزه با بیماری‌ها قابل اهمیت شناخته می‌شوند. به همین ترتیب، علاوه بر خدمات اساسی، ایجاد امکانات برای دسترسی به خدمات صحی تخصصی مانند جراحی، زایمان ایمن و درمان بیماری‌هایی شایع می‌تواند بهبود قابل توجهی در صحت و درمان شهروندان داشته باشد. برای توسعه‌ی موثر، لازم است که نیازهای افراد آسیب‌پذیر مانند زنان باردار، کودکان، سالمندان و افرادی با ناتوانی‌هایی جسمی یا روحی در نظر گرفته شود و برای آنها برنامه‌هایی ویژه تدوین و تطبیق گردد.
6- توسعه‌ی زیرساخت‌ها و رفاه اجتماعی: ایجاد و بهبود زیرساخت‌هایی حمل و نقل، ارتباطات، آب، برق، و امکانات عمومی مانند مکتب، دانشگاه، مراکز علمی و فرهنگی، بهبود کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی را در بدخشان تضمین می‌کند. از آنجایی که بدخشان یکی از مناطقی دشوارگذر با بافت جغرافیایی پیچیده است که به دلیل فاصله زیاد از مراکز حیاتی، تحت شرایط اقلیمی سخت، با چالش‌های بسیاری در زمینه‌ی حمل و نقل مواجه است، توسعه‌ی زیرساخت‌هایی حمل و نقل در این ولایت می‌تواند تأثیرات بزرگی در توسعه و رونق اقتصادی و اجتماعی داشته باشد. ایجاد و بهبود زیرساخت‌هایی حمل و نقل مانند جاده‌ها، راه‌آهن و بنادر، این امکان را به مردم بدخشان می‌دهد که به بازارهایی بین‌المللی دسترسی پیدا کنند و به تبادل تجاری، صادرات و واردات بپردازند که در این بخش اتصال افغانستان به چین از طریق واخان بسیار حیاتی است. در صورتی که افغانستان از این راه به چین وصل گردد، بدخشان می‌تواند از طریق چین به بازارهایی بین‌المللی آسیایی و اروپایی دسترسی پیدا نماید.
از سویی دیگر، زیرساخت‌هایی حمل و نقل کارآمد می‌توانند به کاهش هزینه و زمان حمل و نقل کالا و خدمات کمک نمایند که این امر باعث افزایش تجارت داخلی و خارجی، ایجاد اشتغال و افزایش درآمد مردم خواهد شد. ایجاد زیرساخت‌هایی حمل و نقل مناسب در رشد صنعت گردشگری نیز اهمیت فراوان دارد و بدخشان با دارا بودن مناظر طبیعی زیبا و جاذبه‌هایی تاریخی می‌تواند به یک مقصد گردشگری محبوب تبدیل شود که حمل و نقل راحت و موثر به افزایش توریسم و درآمد این ولایت کمک خواهد کرد. موضوع دیگری که بسیار مهم است و در صورت توجه به زیرساخت‌هایی حمل و نقل تحقق خواهد یافت، تقویت امنیت منطقه می‌باشد. زیرساخت‌هایی حمل و نقل موثر می‌توانند به افزایش امنیت منطقه کمک کنند؛ زیرا بهبود جاده‌ها و ارتباطات حمل و نقل می‌تواند امکان دسترسی سریع‌تر نیروهایی امنیتی به نقاط حساس را فراهم نماید و از آنها برای مقابله با تهدیدات امنیتی و کمک به حفظ نظم استفاده صورت بگیرد. به طور کلی، اولویت‌های زیربنایی در بدخشان باید بر مبنای نیازهایی مردم و پتانسیل‌هایی منطقه تعیین شوند تا بتوانند بهبود موثری در شرایط اقتصادی، اجتماعی و زیربنایی این منطقه داشته باشند.
بررسی کوتاه و فشرده موارد فوق، مبین این امر است که بدخشان از پتانسیل‌هایی فراوانی برای توسعه برخوردار است و در این حوزه‌ها کم‌ترین کار اساسی صورت نگرفته است. زمین‌های بکر و باهر، نبود برق حتی در مرکز ولایت، عدم دسترسی مردم به ابتدایی‌ترین راه ترانسپورتی در بسیاری از ولسوالی‌ها، به حاشیه کشانیده شدن صنعت زراعت، عدم استخراج فنی و معیاری معادن، آمار بلند مرگ ومیرها به دلیل نبود مراکز صحی و درمانی و بسیار موارد دیگر، مهر تایید بر بی‌توجهی دولت‌هایی پیشین در قسمت توسعه‌ی بدخشان به‌عنوان ولایتی است که با قدرت دوم جهان همسایه است و راه زمینی نزدیک با کشورهایی پاکستان، چین و تاجیکستان دارد. اطمینان داریم که اندک‌ترین توجه نسبت به این زیرساخت‌ها می‌تواند، بدخشان و حتی فراتر از این جغرافیا، ولایت‌هایی همجوار و در کل وضعیت زندگی مردم در افغانستان را تغییر بدهد و در رشد و توسعه کشور موثر واقع گردد.
