شریک سازید:
چرا بااینهمه علاقهمندی و شوروشعف؛ دانشآموزان بدخشانی نمیتوانند پس از فراغت از مکتب، با سپری کردن آزمون کانکور به رشتههای تخصصی راه پیدا کنند و در رشتههای پزشکی، مهندسی، علوم ساینسی، برنامهنویسی کمپیوتر (IT)، اقتصاد تحصیل بکنند و برعکس بیشتر در رشتههای علوم انسانی چون ادبیات فارسی، تاریخ و شرعیات و رشتههای غیرتخصصی که در بازار کار علاقهمندان و متقاضیان کمتر دارد، راه پیدا میکنند؟ دلیل این مسئله در چیست و چرا تاکنون پژوهش درخور توجهی در این باب صورت نگرفته است تا عوامل و دلایل این مسئله برجسته و شناسایی شود و برای حل آن راهکار دقیق و برنامهریزیشده تعریف گردد؟
نویسنده: خیرالله خیرخواه
بدخشان یکی از استانها / ولایاتی است که بیشترین دانشآموزان را در میان دیگر ولایات افغانستان دارد و مردم آن بیشتر به فرهنگیبودن مشهور و معروفاند. بدخشان به لحاظ ساختار فیزیکی، جغرافیای پیچیدهای دارد که مردم برای رفتوبرگشت از یک شهرستان به شهرستان دیگر یا از یک روستا به روستای دیگری با مشکلات فراوانی دستوپنجه نرم میکنند.
این ولایت در شمالشرقی افغانستان قرار گرفته است و دارای 28 واحد اداری به شمول مرکز آن شهر فیضآباد میباشد. مردم این ولایت با توجه به اینکه مسیرهای صعبالعبوری را دارند و طی میکنند، در عینحال سخت علاقهمند تعلیم و تربیت میباشند، علیرغم اینکه مکاتب در این ولایت در مسیرهای دورودرازی قرار دارد و دانشآموزان فاصلههای دوری را میپیمایند تا به دروس خویش برسند، فرقی نمیکند که فصل گرما یا سرما باشد، با وصف اینهمه سختیها و دشواریها، عشق و علاقهی دانشآموزان بدخشانی به تعلیم و تربیت بسیار فراوان و قابلتوجه است.
امّا چرا بااینهمه علاقهمندی و شوروشعف؛ دانشآموزان بدخشانی نمیتوانند پس از فراغت از مکتب، با سپری کردن آزمون کانکور به رشتههای تخصصی راه پیدا کنند و در رشتههای پزشکی، مهندسی، علوم ساینسی، برنامهنویسی کمپیوتر (IT)، اقتصاد تحصیل بکنند و برعکس بیشتر در رشتههای علوم انسانی چون ادبیات فارسی، تاریخ و شرعیات و رشتههای غیرتخصصی که در بازار کار علاقهمندان و متقاضیان کمتر دارد، راه پیدا میکنند؟ دلیل این مسئله در چیست و چرا تاکنون پژوهش درخور توجهی در این باب صورت نگرفته است تا عوامل و دلایل این مسئله برجسته و شناسایی شود و برای حل آن راهکار دقیق و برنامهریزیشده تعریف گردد؟
البته با توجه به اینکه در سالهای اخیر کانونها و مراکزی برای برنامههای آمادگی کانکور در بدخشان راهاندازی و ایجاد شده است و دستاوردهای محسوس و ملموسی هم داشته و دارند که برخی از این دانشآموزان از طریق آمادگی کانکور در این مراکز و ولایات دیگر به دانشگاهها و رشتههای تخصصی راه یافتهاند؛ امّا این بسنده نیست و این مسئله در مکاتب دولتی و شهرستانها / ولسوالیهای بدخشان هنوز هم با گذشت هر روز، کمرنگ و غیرقابل توجه میباشد.
به این اساس و در این جستار، نویسنده که خود نیز یکی از کسانی است که با دشواری مسیر کانکور را پیموده و نتوانسته در رشهی موردعلاقهاش درس بخواند، به دلایل و عوامل این مسئله به گونهی گذرا میپردازد تا باشد که برای آینده یک پلتفرم و راهبردی در حوزهی آموزشوپرورش تعریف گردد تا جوانان بدخشانی سرامد دانش، خِرد، فرزانگی، خلاقیت و دانایی باشند. برخی از عوامل تأثیرگذار در این مسئله را به واکاوی میگیریم؛ ولی ممکن است در دیدگاه خوانندهی عزیز دلایل و عوامل دیگری هم تداعی گردد که بایست در آیندهها بدان پرداخته شود.
یکی از عوامل تأثیرگذار در این مسئله، فرهنگ و اجتماع گفته شده است، با رویکرد جامعهشناسانه اگر روی موضوع تمرکز بکنیم، در برخی از مناطق بدخشان، ارزشها و اولویتهای فرهنگی بر رشتههای مانند: شرعیات، ادبیات و تاریخ تمرکز دارند، چون ممکن است در این مناطق، اهمیت بالایی به مسایل مرتبط به ارزشها، تاریخ و فرهنگ محلی داده شود و بهدنبال حفظ و تقویت این عوامل باشند. ازاینرو، دانشآموزان در انتخاب رشته در کانکور، تمایل بیشتری به رشتههای انسانی و مرتبط با فرهنگ و ارزشهای محلی خویش نشان میدهند.
عامل دیگری که تأثیر دارد، مشکل اقتصادی است که در انتخاب رشتهی تخصصی بالای دانشآموزان فارغ از صنوف دوازده تأثیرگذار میباشد. در بسیاری از مناطق بدخشان نظر به اینکه یک ولایت کوهستانی و دارای جغرافیای پیچیده است، فرصتهای شغلی در حوزههای فنی و تخصصی محدودتر بوده و احتمالاً دسترسی به این رشتهها، مزایای مالی و شغلی مرتبط به آنها کمتر است. به همین دلیل، دانشآموزان در این مناطق ترجیح میدهند که رشتههایی را انتخاب بکنند که بهطور مستقیم با بازار کار و شغلهای موجود در منطقه، سازگار باشند.
مزید براین؛ عوامل شخصیتی و علاقهمندیهای فردی نیز در انتخاب رشته تأثیرگذار میباشد، هر دانشآموزی دارای علایق، استعدادها و ویژگیهای شخصی خود است. برخی از دانشآموزان به دلیل علاقهمندی به مباحث شرعیات، ادبیات و تاریخ، در انتخاب رشته به این حوزهها تمایل بیشتری دارند و بهدنبال پیگیری علاقهمندیها و عشق به یادگیری در این زمینه میباشند.
باید توجه داشت که انتخاب رشته توسط دانشآموزان، تحت تأثیر عوامل متعدد قرار میگیرد، هر فرد دلایل و ملاکهای خود را در انتخاب رشته دارد. عوامل اجتماعی، روانی، فرهنگی، اقتصادی، مذهبی و شخصیتی در انتخاب رشتههای علوم انسانی توسط دانشآموزان بدخشانی نقش مهمی ایفا میکنند. درک و دریافت این عوامل و توجّه به نیازها و علاقههای دانشآموزان میتواند در بهبود فرایند انتخاب رشته و ارایهی فرصتهای مناسب برای آنها مؤثر تمام شود.
رویهمرفته متخصصان و پژوهشگران حوزههای تعلیم و تربیت، جامعهشناسی و فعالان اجتماعی، مسائل و دلایل دیگری را نیز بر تأثیرپذیری و تأثیرگذاری عدم موفقیت دانشآموزان بدخشانی در رشتههای تخصصی برمیشمارند که یکی از آن ضعف زیرساختهای آموزشی گفته شده است.
در ولایت بدخشان زیرساختهای آموزشی و تحصیلی بهویژه در حوزهی رشتههای تخصصی، ممکن است، ضعیف باشند. مثلاً: نبود تجهیزات و منابع آموزشی کافی، کمبود استادان و مدرسان متخصص در حوزههای فنی و تخصصی، عدم دسترسی به آزمایشگاهها و وسایل آموزشی مناسب، اینها میتوانند عواملی باشند که جوانان را از گزینش در رشتههای تخصصی منزوی و دور بکند.
عامل دیگری که بیشتر موردتوجه کنشگران تعلیم و تربیت است، محدودیتهای اقتصادی است: شرایط اقتصادی ضعیف و بیکاری در بدخشان میتواند عاملی برای عدم راهیابی جوانان به رشتههای تخصصی باشد. هزینههای بالای تحصیل در رشتههای فنی و انجینیری، نیاز به دسترسی به منابع مالی برای خرید کتابها، مواد و ابزارهای آموزشی، عدم توانایی در پرداخت شهریه / فیسهای دورههای تخصصی میتوانند مانع و چالشی برای جوانان دانشآموز در بدخشان باشند.
کمبود یا نبود نمونهها و مدلهای الگو؛ عدم وجود نمونههای الگو و موفق در رشتههای تخصصی در بدخشان میتواند باعث کاهش تمایل جونان به انتخاب این رشتهها شود. عدم دسترسی به مشاغل و کسب و تجارب موفق در حوزههای تخصصی، عدم آگاهی از مزایا و فرصتهای شغلی در این رشتهها و احساس عدم اطمینان در موفقیت در آنها میتوانند عواملی باشند که جوانان را از راهیابی به رشتههای تخصصی باز دارد.
ناتوانی در آمادگی آزمون؛ کانکور یک آزمون استرسزا و تحصیلی است که نیازمند آمادگی مناسب و دقیق و تسلط بر مباحث تخصصی است. عدم دسترسی به منابع آموزشی کافی، دستگاه آموزشی ضعیف و ناتوانی در تدوین راهبردهای مناسب برای آزمون میتوانند باعث عدم موفقیت جوانان در کانکور و درنتیجه عدم راهیابی به رشتههای تخصصی شوند.
کمبود مشاورهی تحصیلی: در بدخشان ممکن است کمبود منابع و دستگاه مشاورهی تحصیلی بیشتر باشد؛ یعنی عدم دسترسی به مشاوران تحصیلی مجرب و کمبود راهنمایی در انتخاب رشتههای تخصصی، میتوانند عاملی برای عدم راهیابی جوانان به این رشتهها باشند، نبود آگاهی از مزایا و فرصتهای شغلی در رشتههای تخصصی نیز ممکن است به دلیل کمبود مشاورهی تحصیلی رخ دهد.
ناکافیبودن زمان برای تحصیل فراگیری دانش پیشدانشگاهی: برخی از جوانان بدخشانی به دلیل مشاغل و تعهدات خانوادگی ممکن است زمانی کافی برای آمادگی درسی و تحصیلات پیشدانشگاهی نداشته باشند، این موضوع میتواند سبب کاهش عملکرد تحصیلی و عدم موفقیت در کانکور در رشتههای دارای بازار کار گردد.
ناکامی در آزمون کانکور: فشار روانی و رقابت شدید در آزمون کانکور میتواند باعث ناکامی و راهنیافتن جوانان بدخشانی در این آزمون گردد، این ناکامی ممکن است باعث عدم اعتمادبهنفس و از دستدادن انگیزه برای ادامهی تحصیل در رشتههای تخصصی شوند.
با توجه به دلایلی که در قسمت راه نیافتن جوانان بدخشانی در رشتههای تخصصی در آزمون کانکور برشمرده شد، اینها همه دلایل و عوامل نیستند، دلایل و عوامل پیچیدهی دیگری نیز هست که نیاز به پژوهشهای دقیق دانشگاهی دارد که با روشهای کمی و کیفی باید صورت گیرد و لایههای پنهان مسئله واضح و برجسته شود تا برای آیندهی خوب آموزشی در بدخشان یک نگاه علمی و مدرنیزه صورت بگیرد.
البته آنچه گفتیم، عدم راهیابی جوانان بدخشانی به رشتههای تخصصی از طریق آزمون کانکور میتواند پیامدهای منفی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانی هم داشته باشد. چون وقتی جوانی در کانکور راه پیدا نکند، امیدش را از دست میدهد، از سوی همنسلان و خانواده طعن رسانده میشود، ترک درس میکند یا راه مهاجرت غیرقانونی را در پیش میگیرد و همین است که بسیاری از جوانان ما متأسفانه به اعتیاد روی میآورند و خانواده را ترک میکنند، خشونتهای خانوادگی افزایش پیدا میکند و مسایل از این دست که در نوشتههای بعدی روی آن بیشتر خواهیم پرداخت.